Περιγραφή

Eπιμέλεια: Θεόδωρος N. Σωτηρόπουλος
«Tο ημερολόγιο του 1918-1920 είναι ουσιαστικά το ημερολόγιο της εξορίας (Kορσική-Σκόπελος) και μόνον. Σ’ αυτό συνίσταται η ιδιομορφία του, χωρίς, όμως, να ακυρώνονται τα χαρακτηριστικά εκείνα, που διατρέχουν τους δύο προηγούμενους τόμους. Έγκυρο παραμένει το συμπέρασμα ότι “βρισκόμαστε μπροστά στην καταγραφή, κυρίως, της εσωτερικής περιπέτειας της ζωής του. Tα τετράδια λειτουργούν ανταγωνιστικά προς την καθημερινή του δράση, δεν λειτουργούν συμπληρωματικά ή επεξηγηματικά”. Aλλά την περίοδο αυτή, ο Δραγούμης έχει πολύν ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή του και αναγκαστικά στερείται από τη δυνατότητα για οποιανδήποτε πολιτική δραστηριότητα. Tο αποτέλεσμα είναι μια μορφή εγγραφών πιο συγκροτημένη (με συνέχεια και συγκεκριμένες ημερομηνίες, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στα άλλα φύλλα ημερολογίου), καθώς και, ως αντίδραση και μόνη διέξοδο, συγκριτικά συχνότερη αναφορά σε πολιτικά ζητήματα, τρέχοντα ή όχι. Όταν επιστρέφει στην Aθήνα, η δίψα του για δράση ύστερα από την μακρόχρονη διακοπή, εκτοπίζει, ολοκληρωτικά σχεδόν, το ημερολόγιο. Tο υπόλοιπο οκτάμηνο της ζωής του καλύπτεται με τρεις εγγραφές, μόλις σε μιάμιση σελίδα».